Citaat van Prof. Dr. Luc Stevens oprichter van stichting NIVOZ: Het Nederlands Instituut voor Onderwijs en Opvoedingszaken.
Werk je in het onderwijs dan ken je ongetwijfeld het CAR-model. Een model waarin competentie, autonomie en relatie staan voor de drie psychologische basisbehoeften voor de ontwikkeling en motivatie van de student.
Prof. Stevens stelt dat als in voldoende mate is voldaan aan de behoefte aan relatie (‘anderen waarderen mij en willen met mij omgaan’), aan de behoefte aan autonomie (‘ik kan het zelf, hoewel niet altijd alleen’) en aan de behoefte aan competentie (‘ik geloof en heb plezier in mijn eigen kunnen’) is er welbevinden, motivatie, inzet en zin in leren. Wordt hier door opvoeders -dus ook docenten- tekort gedaan, dan ontstaan voorspelbaar taakhoudings- en motivatieproblemen op school.
Belangrijk hierbij is dat zichtbaar en voelbaar is dat de leerkracht op het goede moment de goede dingen doet en zegt, óók in de ogen van de studenten. Dit fenomeen, waarbij het niet gaat om de competenties van de docent, maar vooral om wie hij/zij is, noemt Stevens “Pedagogische tact”.
Lesgeven vanuit je hart!
Aan dit CAR-model moest ik denken bij het lezen van de artikelen van en interview met Bar Linders naar aanleiding van haar boek ‘Lesgeven vanuit je hart’. Lesgeven vanuit je hart aan de hand van drie ingrediënten: positief benaderen, ruimte geven en kader bieden.
“Menig docent/leerkracht zal het gevoel herkennen dat je vanuit liefde voor het vak en de jeugd het lokaal in stapt. Helaas kent ook menigeen het moment dat je niet meer vanuit het hart lesgeeft maar vanuit ratio, vanuit lesmethodieken, vanuit regels en orde. Vanuit moeten. Dat moeten we niet willen, want dat geeft kramp in de belangrijkste spier die we hebben en net als in topsport kun je met kramp niet verder.”
Ruimte om te zijn wie je bent, geeft ruimte om les te geven vanuit je hart!
Terug naar het citaat van professor Stevens: ‘Ieder mens is gebouwd om zichzelf te ontwikkelen en heeft een natuurlijke behoefte aan relatie, autonomie en competentie’.
Ieder mens! Dus ook de docenten, bestuurders, ondersteuners en ander onderwijspersoneel. Ook voor hen zijn deze drie de psychologische basisbehoeften voor persoonlijke ontwikkeling en motivatie. Degenen die het CAR-model kennen, weten ook wat dit vraagt van de docent richting student. Vertalen we dit eens naar de relatie tussen docent en onderwijsinstelling dan komen we tot de volgende formulering:
Competentie
Docenten willen laten zien wat zij kunnen en zichzelf als effectief ervaren. Dat vraagt uitdaging. Dat kan alleen als de werkomgeving is afgestemd op de mogelijkheden en (basis) behoeften van de docent. Mentale of fysieke afwezigheid als aanwezigheid verwacht wordt, niet (meer) mee willen doen aan (nieuwe) initiatieven, onderpresteren, niet durven, zijn vaak tekenen van afstemmingsproblemen. Een onderwijsinstelling die de ontwikkeling van zijn docenten serieus neemt, biedt de docent ruimte om passende leerdoelen voor zichzelf te formuleren en voor hem/haar haalbare resultaten te boeken. Een combinatie van hoge (en reële) verwachtingen en beschikbaarheid voor hulp en ondersteuning, zijn een goede basis voor het ontwikkelen van een gevoel van competentie.
Autonomie
Autonomie verwijst naar het gevoel onafhankelijk te zijn. Docenten willen het gevoel hebben de dingen zélf te kunnen doen. Zélf kunnen beslissen, zelf keuzes maken. Dat kan alleen in een omgeving waarin de eigenheid van de docent gerespecteerd wordt. Docent hebben behoefte zich te onderscheiden en hun eigen keuzes te maken. Het bieden van veiligheid, ruimte, begeleiding en ondersteuning waar nodig en het waarborgen van de verbondenheid met de ander is hierop het antwoord. Individuele vrijheid is belangrijk in relatie met de ander wordt gestimuleerd, evenals het dragen van eigen verantwoordelijkheid.
Relatie
Docenten hebben behoefte aan relatie, het gevoel deel uit te maken van een gemeenschap en erbij horen. Hoewel in een gemeenschap conflicten zijn en men rekening moet houden met elkaar, voelt men zich er in principe veilig. Er is een gevoel van gezamenlijke verantwoordelijkheid voor een goede sfeer en als het lastig is, kan de docent rekenen op de steun van zijn leidinggevende en collega’s. Luisteren, vertrouwen bieden, optreden als het echt nodig is, uitnodigende omstandigheden creëren, het goede voorbeeld zijn, uitdagen en ondersteunen zijn belangrijke voorwaarden voor het ontstaan van goede relaties.
Hoe mooi zou het zijn als dit werkelijkheid is of wordt. Wat een ruimte zou dit geven voor de docent binnen het onderwijs om zich te ontwikkelen en volledig zichzelf te zijn!
